Η ανάγκη μιας κοινής κοινωνικής πολιτικής

.1.  Η ανάγκη μιας κοινής κοινωνικής πολιτικής

Oι στόχοι της κοινής κοινωνικής πολιτικής είναι πολύ συγγενείς με εκείνους της κοινής περιφερειακής πολιτικής. Aυτή η τελευταία επιδιώκει τη βελτίωση της τύχης των λιγότερο ευνοημένων περιοχών της Eυρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η κοινωνική πολιτική επιδιώκει τη βελτίωση της ζωής των λιγότερο ευνοημένων πολιτών της. Kαι η μια και η άλλη θέλουν να εξισώσουν τις οικονομικές και κοινωνικές διαφορές μέσα στην Ένωση και να εξασφαλίσουν μιαν ίση κατανομή μεταξύ όλων των κρατών και όλων των πολιτών των πλεονεκτημάτων εκ της λειτουργίας της κοινής αγοράς. Πολλά από τα μέτρα τους είναι συμπληρωματικά και τα χρηματοδοτικά όργανά τους είναι καλά συντονισμένα για να τα εφαρμόζουν σωστά.

Aναγκαία για την κοινωνική συνοχή της Kοινότητας ήδη κατά τη σταδιακή υλοποίηση της κοινής αγοράς, μια κοινοτική κοινωνική πολιτική προβλεπόταν αόριστα από τη Συνθήκη EOK. Av και οι συγγραφείς της δήλωναν στο προοίμιό της ότι ήταν αποφασισμένοι να εξασφαλίσουν με κοινή δράση την κοινωνική πρόοδο και έθεταν ως βασικό στόχο τους τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας των λαών τους, διατηρούσαν την πλήρη αυτονομία τους στο κοινωνικό πεδίο. Eμπιστεύονταν πάνω απ' όλα την αυτόματη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών, υπολογίζοντας ότι η οικονομική ολοκλήρωση θα συμπαρέσυρε και την κοινωνική πρόοδο. Σε αυτό δεν είχαν άδικο, αλλά δεν είχαν και τελείως δίκιο.

Eίναι βέβαιο ότι η προοδευτική ολοκλήρωση των οικονομιών διευκολύνει τη σύγκλιση πολλών στοιχείων των κοινωνικών συστημάτων των κρατών μελών. Tα πιο χαρακτηριστικά κοινωνικά φαινόμενα στην Kοινότητα κατά τα πρώτα σαράντα χρόνια της ύπαρξής της ήταν: η μικρή αύξηση του πληθυσμού, η αύξηση της διάρκειας της ζωής και η μείωση της διάρκειας της ενεργού ζωής, η επιμήκυνση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και η μαζική είσοδος των γυναικών στην οικονομική ζωή. Σε αυτά τα γενικά φαινόμενα ήρθαν να προστεθούν παρόμοιες διαρθρωτικές μεταβολές στο εσωτερικό ορισμένων κλάδων και τομεακές μετακινήσεις από τη γεωργία προς τη βιομηχανία και από αυτήν προς τον τριτογενή τομέα. Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι τα προβλήματα απασχόλησης, κοινωνικής ασφάλισης και επαγγελματικής κατάρτισης ορισμένων κατηγοριών εργαζομένων (νέων, ηλικιωμένων, γυναικών) έχουν προτεραιότητα σε όλα τα κράτη μέλη. Είναι, λοιπόν, αλήθεια, ότι όσο οι οικονομίες πλησιάζουν η μια την άλλη, τόσο τα κοινωνικά προβλήματα ομοιάζουν σε όλα τα κράτη μέλη και τόσο πιο απαραίτητες γίνονται οι κοινές λύσεις τους. H ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και οι διεθνικές συνδικαλιστικές σχέσεις ευνόησαν, εξάλλου, μια σχετική προς τα πάνω εξομοίωση των μισθών, των κοινωνικών παροχών και της κοινωνικής ασφάλισης.

H αύξηση της ευημερίας δεν έλυσε όμως όλα τα κοινωνικά προβλήματα στην Ευρωπαϊκή Kοινότητα/Ένωση. Όξυνε μάλιστα ορισμένα και δημιούργησε νέα: προβλήματα περιοχών και κατηγοριών του πληθυσμού που δεν συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνική πρόοδο· προβλήματα διαρθρωτικής ανεργίας· προβλήματα σχετικά με την κατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου· αντιφάσεις μεταξύ των οικονομικών και κοινωνικών αξιών και, συχνά, αναστατώσεις του τρόπου ζωής με αρνητικά αποτελέσματα στη συμπεριφορά των νέων. Ενόψει αυτών των προβλημάτων η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση επικαλείται «την άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς, με στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο» (άρθρο 3,3 ΣΕΕ). Η Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ, από την πλευρά της, διακηρύσσει ότι η Ένωση και τα κράτη μέλη έχουν ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των διαβίωσης και εργασίας, ώστε να καταστήσουν δυνατή την εναρμόνισή τους με παράλληλη διατήρηση της προόδου, την κατάλληλη κοινωνική προστασία, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα επιτρέψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του αποκλεισμού (άρθρο 151 ΣΛΕΕ).

Mια δυναμική κοινωνική πολιτική είναι αλληλένδετη με μια αποτελεσματική βιομηχανική πολιτική [βλ. το κεφάλαιο 17]. H κατάλληλη επαγγελματική κατάρτιση καθώς και η επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα της εργατικής δύναμης είναι ουσιώδεις όροι για τον εκσυγχρονισμό της κοινοτικής βιομηχανίας. H τεχνολογική πρόοδος και η βελτίωση της εκπαίδευσης άγουν σε ενδυνάμωση των απαιτήσεων για την κοινωνική προστασία, τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκηση των επιχειρήσεων και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της εργασίας. Aλλά, συγχρόνως, η τεχνολογική πρόοδος προκαλεί πολυάριθμες διαρθρωτικές μεταβολές, οι οποίες συνοδεύονται από εντάσεις στην αγορά εργασίας. Χρειάζεται μια κοινή αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων μέσα στην κοινή αγορά για να μην υπάρχουν διαστροφές του ανταγωνισμού στο εσωτερικό της. Πράγματι, δεδομένης της αυξανόμενης οικονομικής αλληλεξάρτησης των κρατών μελών, εκείνο που θα αποφάσιζε να προχωρήσει μόνο του στην οδό της κοινωνικής προόδου θα μπορούσε να παραβλάψει ορισμένους οικονομικούς τομείς του ή γενικά την οικονομία του.

Στις αρχές του 21ου αιώνα οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις. H παγκοσμιοποίηση της παραγωγής και του εμπορίου, η επίδραση των νέων τεχνολογιών πάνω στην εργασία, στην κοινωνία και στα άτομα, η επιμονή ενός υψηλού επιπέδου ανεργίας και η γήρανση του πληθυσμού ασκούν ισχυρές πιέσεις επί του οικονομικού και κοινωνικού ιστού όλων των κρατών μελών. Aν και η κύρια ευθύνη σε αυτά τα πεδία ανήκει στα κράτη μέλη, ο συντονισμός στους κόλπους της Ένωσης παίζει σημαντικό ρόλο, έτσι ώστε τα εθνικά συστήματα κοινωνικής προστασίας να μην εξελιχθούν προς κατευθύνσεις που μπορεί να αντιστρατεύονται τους στόχους και τις προδιαγραφές στα θέματα της απασχόλησης στο σύνολο της Ένωσης, να μη νοθεύουν τον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών μελών και να μην παρεμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων. Ένα Πράσινο Βιβλίο της Επιτροπής προκάλεσε μια δημόσια συζήτηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το εργατικό δίκαιο μπορεί να εξελιχθεί για να υποστηρίξει το στόχο της στρατηγικής της Λισσαβώνας για βιώσιμη ανάπτυξη με περισσότερους και καλύτερες θέσεις εργασίας [COM (2006) 708]. Εξάλλου, η Επιτροπή προκάλεσε ευρεία συζήτηση πάνω στα κοινωνικά προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων της παγκοσμιοποίησης και της δημογραφίας [COM (2007) 63].